Ervaringen uit de nazikampen, o.a. tijdens martelende voettochten tegen het einde van de oorlog.

Citaat:
"Het gezicht van een Oekraxefense boer die zich voortsleept op kapotte voeten. Een gezicht als een bietenveld, bruin en gelooid, met diepe groeven en twee lichtblauwe ogen, helder, licht en open als de hemel boven het veld. Het zal wel nooit die gladheid van ledige dagen hebben gekend, dat gezicht. Het was door arbeid gehard. Geen spier uitsluitend gemaakt om te misleiden, en toch ook listigheid. (Zoals Tolstoi zei: ze houden zich van den domme, daarin ligt hun kracht!) Maar nu sprak er alleen angst uit het gezicht, het brandde van levenswil. God mag weten aan wie hij die te danken had, voor zichzelf had hij het niet opgebracht. Ik zag hoe dat gezicht verlamde en een sterke wil werd gebroken. Rust spreidde zich erover uit, een ongewone rust. Op de avond van de eerste dag van dit transport, toen hij allang wist – veel verder kom ik niet (en ieder van ons had dat drama vaak gezien: een man geeft het op, gaat naar de kant van de weg, dan een schot), verloren zijn ogen alle kleur. Ze werden wit en keken vanuit een angstaanjagende verte. Ik wist wat er nu ging gebeuren. Zijn tred werd slepender. Over zijn gestalte die steeds dieper vooroverboog, over zijn gezicht waarvan de spanning verslapte, lag de matheid van de verlossing. Alles valt weg uit zo'n gezicht. Alles wat is aangeleerd, wat gewenning is, valt af als een schil. En wat blijft over? Ik sloeg de verandering gade, ik had dat proces van vergeestelijking tot dusverre alleen bij doden gezien: een wonderlijke glans ligt plotseling over dat gezicht en je herkent zelfs je vriend niet meer. Zoveel ernst, inkeer en waardigheid heb je nooit eerder bij hem gezien. Hoe had hij dat verborgen kunnen houden? Maar dan begrijp je: het gezicht van de mens is duizenden jaren oud. Die paar jaar van zijn eigen leven zijn weggevallen, al het ongerijmde en zwakke. Wat overblijft is het gezicht van de voorvaderen. De uitdrukking van de grote inspanning mens te zijn."

Uit: "De zevende bron" – FRED WANDER – Uitgeverij Goossens – 1985 – ISBN 906551161X