Soms komen diverse lijnen bij elkaar, waarbij toeval een rol speelt. Rond 4 en 5 mei is er vanzelfsprekend, nog steeds, extra aandacht voor de gebeurtenissen in de Tweede Wereldoorlog. Juist ook voor die oorlogstijd, zoals die plaatselijk of regionaal werd beleefd. Dat is één lijn…
De tweede lijn is die van de lokale geschiedenis zoals die aan bod komt in het maandblad "Noordhorn Nu" en op de weblog "Noordhorn Heden en Verleden" (www.noordhorntoenennu.wordpress.com) De derde lijn is die van het toeval.
Deze ‘petite histoire’ begon met een oude foto van het kruispunt Langestraat/Noorderweg/Nieuwstraat in Noordhorn, de foto werd geplaatst in ‘Noordhorn Nu’ maart 2009 (6e jaargang, nummer 3). OP deze foto kwamen diverse reacties, onder andere van Meinderd de Vries, zoon van de vroegere directeur van de Chr.ULO in Noordhorn. Hij schreef over een ongeluk dat nabij dit kruispunt gebeurde, maar ook over andere onderwerpen. Een gedeelte van zijn reactie laat ik hier volgen:
In de oorlog is een in het kader van de Silbertannemoorden (DE JONG dl 7, pg 1213 ev.)op 4 november 1943 een moordaanslag op mijn vader gepleegd. De huidige bewoners van ons huis, de familie De Haan, zijn op de hoogte en hebben ook een kopie van de brief die mijn vader schreef. Zij kunnen u ook laten zien waar een kogel is ingeslagen in het glas-in-lood-raam in de slaapkamer van mijn ouders. Mijn vader kon ontvluchten, maar werd op 13 november tijdens een nachtelijke ‘ophaalaktie’ gearresteerd. Dit was de eerste nacht dat hij na de aanslag weer thuis sliep. In de tussenliggende nachten had hij in school geslapen. Er werden die nacht 36 mensen in het Westerkwartier opgepakt. De meesten werden na enkele dagen weer vrijgelaten. Mijn vader werd naar Vught gebracht als ‘Geisel’. Na in de eerste week van september 1944 naar Amersfoort te zijn overgebracht, werd hij op 19 september door de Duitsers vrijgelaten. Hierna dook hij onder in Friesland. Op 14 of 15 april 1945 twee dagen voor de bevrijding van  Noordhorn keerde hij terug naar huis. De aktie tegen mijn vader was naar alle waarschijnlijkheid een vergeldingsaktie voor de liquidatie van de eerste luitenant van de marechaussee Derk Klaver enige weken eerder ter hoogte van het vroegere kantongerecht op De Gast.

De ULO-school is de laatste maanden van de oorlog een noodhospitaal geweest voor het Duitse leger. Of er ook daadwerkelijk gewonden zijn verzorgd is mij onbekend. Zij hadden een keuken, niet veel meer dan een grote kookpot, ingericht in het fietsenhok achter de school. Deze ketel is later door mijn moeder gebruikt voor het koken van de was. Wasmachines konden de was toen nog niet verwarmen." (Mail van Meinderd de Vries d.d.17 april 2009)
Tot zover het bericht van Meinderd de Vries, met voor mij twee dramatische gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog: de aanslag van bezetterskant op ULO-hoofd Meinderd de Vries sr (mislukt) en de enkele weken eerder gelukte liquidatiepoging door het Groninger verzet, met als slachtoffer politiechef Derk Klaver (‘gain beste’, zoals een oude Noordhorner mij enkele dagen geleden toevertrouwde, met gevoel voor understatement). Klaver werd op klaarlichte dag neergeschoten voor het toenmalige gerechtsgebouw aan De Gast (zie foto):

foto oktober 2008, xa9jan blaauw

In het boek "Geschiedenis van Zuidhorn" (Profiel Bedum, 1986, blz.92) wordt daarover vermeld: "In september 1943 werd de Zuidhornse groepscommandant, de opperluitenant van de marechaussee Derk Klaver voor het voormalige kantongerecht neergeschoten; hij overleed ’s avonds. Uit wraak namen de Duitsers een aantal mensen gevangen." 
Het kan dus inderdaad best zo zijn dat ook de poging om schoolhoofd De Vries gevangen te nemen een gevolg was van de aanslag op Klaver. De Vries vluchtte vanuit de slaapkamer, er werd op hem geschoten, een ruitje van de glas-in-loodraam sneuvelde. (Zie foto)
Op de plaats van het kapotte ruitje is gewoon vensterglas geplaatst. De Vries woonde in de ambtswoning die het schoolbestuur had gekocht toen er achter dit huis een nieuw schoolgebouw werd gebouwd ten behoeve van het christelijke ULO (1938). Het huis (herinnerend aan de Amsterdamse School) is gebouwd in 1923. (Zie foto):

Vroegere ambtswoning hood/directeur Chr.ULO/MAVO Noordhorn, aan de Langestraat; nu bewoond door Jan en Heleen de Haan. (Jan de Haan is een oud-docent van de Chr.MAVO). Foto xa9 jan blaauw, april 2009

Navraag bij enkele Noordhorners die de Tweede Wereldoorlog meemaakten, heeft niet veel concreets opgeleverd ten aanzien van de persoon Derk Klaver. De (dis)kwalificaties gaan niet veel verder dan: ‘Een NSB’er’, "n minne’, "mos je veur oetkieken…" Het is jammer dat in Zuid- en Noordhorn de oorlogstijd tot nu toe onvoldoende is beschreven. Ook en juist in het boek "De Geschiedenis van Zuidhorn", waarin de toenmalige voorzitter van de Historische Kring Zuidhorn, de heer Van Zomeren, (in zijn voorwoord) schrijft: "……. beperking moet worden genoemd, speciaal met betrekking tot de jongste geschiedenis. We doelen hier op twee emotioneel beladen onderwerpen, nl. de jaren van de Duitse bezetting en de geschillen in de Gereformeerde Kerk vanaf 1944.
Het is ons gebleken dat een onderzoek van deze episoden zelfs vandaag (plm.1985, JB) nog emoties oproept en op weerstanden stuit. Blijkbaar is het nog te vroeg en hebben wij nog te weinig afstand tot die onderwerpen, zodat een werkelijk volledige geschiedschrijving op deze punten aan een latere generatie moet worden overgelaten."
Over het scheiden der geesten binnen de Gereformeerde Kerk laat ik me niet uit. Ten aanzien van de oorlogsjaren in Noord- en Zuidhorn vind ik het jammer dat er in het genoemde boek niet meer onderzoek is verricht. Via interviews etc. had er best meer materiaal kunnen worden verzameld. Nu zijn verreweg de meeste direct betrokkenen overleden, zij zwijgen definitief, door de tijd ingehaald. Levende vragen, ook van bijvoorbeeld familieleden van gediskwalificeerde mensen als Klaver, kunnen niet of nauwelijks worden beantwoord. Of zijn er toch nog bronnen te vinden?